'Leerkrachten kunnen de muzikale creativiteit van leerlingen bevorderen'

Linda Hendriks is docent-onderzoeker bij het lectoraat Kunsteducatie van het kenniscentrum Kunst & Samenleving en doet promotieonderzoek naar de ontwikkeling van muzikale creativiteit in muzieklessen op de basisschool.

"Zingen, meespelen met muziek op het digibord..., zo ziet een muziekles op de basisschool er vaak uit. In activiteiten als muzikale improvisatie in de kring en het zelf maken en bedenken van muziek gaat de aandacht meer uit naar het creatieve proces dan naar het eindproduct. Dit vraagt andere vaardigheden van leerkrachten. Het is belangrijk dat leerlingen vroeg in het muziekonderwijs de ruimte krijgen om te ontdekken en om fouten te maken. Tijdens mijn promotieonderzoek is een coachingstraject ontwikkeld met als doel de leerkracht-leerling interactie in de muziekles te bevorderen.

Dynamisch en complex

Muzikale creativiteit op de basisschool is dynamisch en complex, als je bedenkt dat de interactie in de muziekles niet alleen verbaal maar ook non-verbaal en muzikaal plaatsvindt. Bovendien vinden veel leerkrachten muziekles geven lastig. Als reactie daarop kun je als leerkracht dan graag de controle willen houden, en uit de literatuur is ook bekend dat muziekonderwijs best directief kan zijn. In het coachingstraject gingen leerkrachten aan de slag met openheid in de interactie. Denk bijvoorbeeld aan het stellen van open vragen waarop het antwoord niet goed of fout kan zijn.  

Leerkrachten werden daarmee aangemoedigd om de creatieve autonomie van leerlingen te ondersteunen in de muziekles, zowel verbaal als non-verbaal. Zo wordt in muzieklessen veel gebruik gemaakt van modeling: de leerkracht doet iets voor, de leerling volgt, imiteert. Een geschikt alternatief is participatieve ondersteuning: de leerkracht vraagt een leerling bijvoorbeeld een bodysound te maken, andere leerlingen én de leerkracht volgen. Daarnaast kun je door meer denk- en uitprobeertijd te bieden, ruimte geven aan elke leerling en doe je dan recht aan de diversiteit in de klas. Leerkrachten konden tijdens het coachingstraject hun eigen pedagogische vaardigheden in de muziekles uitbreiden door elke les opnieuw te oefenen met creatieve autonomieondersteuning, met structuur bieden en te scaffolden door flexibele hulp te bieden. In de video-feedback coaching gebruikten we daarvoor voorbeelden uit de les van de leerkracht zelf en bespraken we de leerkracht-leerling interactie aan de hand van camerabeelden." 

Meer openheid

"Wat zagen we veranderen in de interventie? In de verbale interactie maar ook non-verbaal zagen we zowel meer openheid en aanmoediging door leerkrachten, alsook creatieve activiteit bij leerlingen. De focus kwam meer te liggen op het ontdekken van instrumenten en spelen van eigen ritmes, gestimuleerd door observatie, open vragen en hints van leerkrachten. Als een leerling vastloopt, is de neiging om het als leerkracht in te vullen vaak groot. In het coachingstraject zagen we leerkrachten vaker reageren en meebewegen en dat is voor de creatieve ontwikkeling van een kind een stuk effectiever!  

Met de resultaten uit dit onderzoek willen we kijken naar professionaliseringstrajecten van leerkrachten en naar de curricula van docentopleidingen: hoe kunnen we de deskundigheid op het gebied van het ondersteunen van de creatieve autonomie van leerlingen in de muziekles bevorderen? Welke plek zou creatieve autonomie ondersteuning kunnen krijgen in de muziekmethodes die op basisscholen worden gebruikt? En, misschien wel net zo belangrijk, hoe kunnen we leerkrachten meenemen in een visie op leerkracht-leerling interactie die recht doet aan de dynamiek en complexiteit ervan. Zo kan het inzicht groeien dat de kwaliteit van de interactie in de muziekles van vandaag, van rechtstreekse invloed is op de muzikale creativiteit van leerlingen in de toekomst."